Nakon prvog dela ovog feljtona o samim počecima fudbalske igre u Srbiji, u ovom delu pozabaviću se samom osnivanju  prvih fudbalskih klubova. U ovom i sledećim feljtonima biće što opisani, što popisani svi klubovi osnovani u periodu do pre  I svetskog rata. Nije veliki broj njih ali ću pokušati da ih ovde izlistam sve. Stoga molim čitaoce feljtona da obrate pažnju i  u komentarima mi nakon ovog dela skrenu pažnju ako sam nekog izostavio da to i ispravimo i damo jednu potpunu sliku.  U ovom feljtonu, drugom po redu pratićemo hronološki priču o osnivanju prvih klubova i održavanju prvih međuklupskih utakmica.

1901. GODINA

Ovo je godina osnivanja najstarijeg kluba na ovim prostorima Fudbalskog kluba Bačka iz Subotice. Prvu utakmicu koja se smatra i istorijskom klub je odigrao 24.7.1901. godine protiv Mohačkog gimnastičkog društva pod imenom Subotičkog gimnastičkog društvo Bačka i odneo je pobedu od 4:2, a nedugo zatim 03.08.1901. održana je osnivačka skupština gde su usvojena klupska pravila, a klub je dobio i zvanično ime Sportsko Atletski Klub Bačka. Za klupsku boju je odabrana crveno-belo dok je za predsednik odabran gospodin Karlo Zambeli. U početku svog delovanja s obzirom da su bili jedini zvanično registrovani klub na tom području igraju prijateljske utakmice i uspostavljaju veze sa budimpeštanskim i južno-mađarskim klubovima. Nije bilo nikakvog prventsva već su igrački i klub igrali par utakmica godišnje sa okolnim mestima (klubovima). poput: Arada, Segedina, Mohača, Budimpešte, Segedina i Temišvara. Naravno fudbaleri Bačke su predstavljali i fudbal u drugim mestima, poput npr zabeleženih nastupa 1903. u Senti i 1905. u Bajmoku. Do prvog prvenstva 1908. godine u Mađarskoj klub je ostvario veoma plodonosnu saradnju sa budimpeštanskim Ferencvarošom i AC Segedinom. Može se reći da je Bačka čak dala i zamajac ostalim klubovima u Vojvodini (tadašnjoj južnoj Ugarskoj). Iako su budimpeštanski klubovi već 1901. krenuli da igraju prvenstvo to je bilo uskraćeno za klubove iz provincije, pa je tako Bačka već 1904. godine težila da organizuje prvenstvo na regionalnom nivou. Do toga se moralo sačekati pune 4. godine jer u sezoni 1908/1909 održano prvo prvenstvo Južne Mađarske. Mađarski savez je podelio klubove iz provinicije na 4 područja tako da se Bačka našla u već pomenutom južnom sa timovima iz Segedina, Arada, Pečuja i Subotice dok su timove iz današnje Hrvatske odbili da učestvuju jer su težili da igraju svoje prvenstvo što im je uspelo već naredne godine. Bačka je već prve sezone uspela da postane prvak južne Mađarske i dobile je priliku da uđe u razigravanje sa pobednicima preostala tri regiona (Centar, Zapad i Istok) ali je poražena od ETO-a iz Đera sa 0:0 i 0:3. Do prvog svetskog rata Bačka je bila još 2 puta prvak južne Mađarske (1911/1912 i 1912/1913) i jednom vicešampion što je svrstalo u najbolji tim na tom području u tom periodu, a najveći uspeh je bio u zadnjoj sezoni (1912/1913) gde su izgubili od potonjeg šampiona mađarske ETO-a iz Đera sa 2:1 i svrstali se kao treći klub u Mađarskoj. Kao što vidite Bačka je u svojoj početnoj istoriji imala velikih uspeha.

Osim toga zabeleženo je u ovoj godini u Somboru da su đaci pri srednjim školama organizovali i demnostrilali "englesko loptanje" a osim toga je održano prvo tumačenje tadašnjih pravila nove igre zainteresovanim licima. U pitanju su najverovatnije bili članovi SSU/ZSE (Somborsko Sportsko Udruženje) koje je nastalo još 1887, međutim na formiranje prvog kluba Somobrci su morali sačekati još nekoliko godina. Mali kuriozitet predstavlja da je klupska boja SSU-a bila crveno-bela kao i nešto kasnije osnovanog Radničkog.

1902. GODINA

U ovoj godini nije osnovan nijedan klub u Srbiji. Što se tiče delovanja, može se reći da je Bačka odigrala pet prijateljskih utakmica gde je ostvarila dve pobede (AC Segedin 9:0 i 8:0) i tri poraza (Ferencvaroš 0:1, BEAC Budimpešta 1:6 i MAC Budimpešta 1:2). Takođe možemo videti u ovoj godini i prvu loptu u Novom Sadu koju su doneli Euegen Šozberger i Janko Travanj, koji su takođe napravili i fudbalsku ekipu iste godine ali čije je trajanje bilo kratkog daha.

1903. GODINA

Ova godina je možda i ključna za početak srpskog fudbala. Razlog je osnivanje prva dva srpska kluba na području tadašnje Srbije. Prvi je Soko, današnji BASK iz Beograda dok je drugi Šumadija iz Kragujevca.

Početak osnivanja najstarijeg srpskog kluba Soko vezuje se za povratak Hugija Bulija i drugih istaknute omladine sa studija u inostranstvu. Po povratku je pokrenuto pitanje oživljavanje rada i izdvajanje loptačke sekcije iz "Beogradskog gimnastičkog društva Soko". Izdvojena sekcija je prvobitno dobila naziv "odeljenje za loptanje", međutim nastaje problem korišćenja skučenog prostora kod Delijske česme i rasprave sa gimnastičkim delom društva. Da bi prekinuli svojevrstan status "zamorčeta" koji su im nametnuli članovi gimnastičkog dela društva i da bi dobili svoje igralište Hugo Buli i omladinci rešavaju da se osamostale i naprave klub sa upravom. Za ovakav rasplet događaja se posebno zalagao Stevan S. Stefanović koji je nešto ranije i preuzeo upravo vođenje "odeljenja za loptanje" od Huga Bulija. Posle jednog treninga krajem marta 1903. godine Stefanović odlučuje da pozove buduće članove kluba i goste na osnivačku skupštinu. Pored toga on je preuzeo na sebe  i finansiranje većeg dela troškovnika kluba kao i izgradnju budućeg igrališta (pr.aut. Stefanović je bio sin bogatog preduzetnika iz Kragujevca). Konačno je došao i taj dan, 18. april 1903. godine kada je posle jednog treninga u Jugovićevoj ulici dogovoreno da se formira klub i da prvi predsednik bude Ljubomir Jovanović dok je za potpredsednika izabran Dr.Marko Nikolić a za sekretara Hugo Buli. Pet dana kasnije 23. aprila 1903. održana je i druga skupština kluba na kojoj je izabrano i ostalo rukovodstvo i posle žučne rasprave i ime "Sport klub SOKO", da bi izbegli tada komplikovane procedure i ostali još neko vreme pod okriljem fiktivno, istoimenog gimnastičkog društva. 

Jedna od prvih utakmica na prvom igralištu "SK Soko" u Košutnjaku

Soko je do danas opstao kao i "Bačka" s tim da je promenio ime 1931. godine, i danas je poznat kao "BASK". Još jedan važan događaj se desio ove 1903. godine. To je osnivanje SK "Šumadije" iz Kragujevca. U prvom delu je natuknuto nešto pomalo, a sad ću i objasniti kako je došlo do osnivanja. I u veća Srpska mesta (pogotovo bogate gradove) u to vreme, počele su stizati vesti o novoj igri pa i loptače, koje su donosili trgovci i studenti iz inostranstva. Krajem leta 1903. godine odmah na početku nove školske godine kao što smo rekli predavač u Vojno-zanatskoj školi u Kragujevcu, inženjer Danilo Stojanović, poznatiji kao Čika Dača, pokazao je veštinu udaranja lopte svojim đacima gde su prvi golovi bili omeđeni kapama tih đaka. Čika Dača je kao sutdent igrao za Vislu što smo i rekli, kao levokrilni napadač a ponekad i kao golman pa je imao svo iskustvo da prenese delove ove igre svojim đacima. Već 14. septembra 1903. godine u učionisi svoje škole Čika Dača organizuje osnivačku skupštinu drugug srpskog kluba, kome daje ime Šumadija. A kad je pitao koga predlažu za presdenika kluba svi su uzviknuli Čika Daču pa tako on sa 26. godina, bradicom i manirima starijeg čoveka, postaje i osnivač i presednik Šumadije, i jedan od pionira fudbala na ovim prostorima (aktivno je igrao do 46. godine)!

Kuriozitet predstavlja podatak da u to vreme klubovi nisu znali za stvaranje kluba drugog. Nit su u Sokolu znali da je već te godine stvoren klub, nit su u Šumadiji znali da je pre njih stvoren u Beogradu. Nažalost zbog toga, na svoju međusobnu utakmicu su morali sačekati neko vreme. Igrači Šumadije, su zajedno sa Čika Dačom napravili i prvo igralište pošto im je prostor u dvorištu Vojno-zanatske škole bio premali za treninge. Jedino tada pogodno zemljište bilo je na Vašarištu ali nije bilo novaca za njegovu izgradnju pa su članovi uprave i igrači samo napravili "kapije" (pr. aut. golove) i ogradili igralište. Nažalost to igralište je bilo kratkog daha jer je već nakon par dana uništeno po naredbi vojnih vlasti po naredbi majora Katanića jer im je navodno kraći put bio preko igrališta do manježa. Međutim Čika Dača i igrač Cvetko Ristić se odmah žale komadanstu Šumadijske divizije generalu Stepi Stepanoviću koji u prvi mah nije poverovao da je neko od njegovih pretpostavljenih naredio uništenje igrališta. Kad su ga igrači uverili naredio je gradnju nove ograde i igrališta. Pošto je već krenula zima, prva zvanična utakmica morala je da sačeka proleće sledeće godine.

Da spomenemo da je ove godine osnovan još jedan fudbalski klub koji danas nažalost više ne postoji. U pitanje Sport SK (ili Sportski klub "Šport) iz Subotice. Osnovan 1903. godine, iz izdvajanja loptačke sekcije istoimenog sportskog društva, nastao je pre svega kao klub u kome će se prevashodno okupiti igrači koji nisu igrali u Bačkoj usled povećanog intersovanja za novu igru. U početku jedini rival Bačke a nešto kasnije tek treći klub u gradu ali redovni učesnik prvog razreda Subotičkog podsaveza. 

Amblemi prvih klubova redosledom po osnivanju

1904. GODINA

Prema mojim podacima ove godine je osnovan samo jedan klub u Srbiji. U pitanju je KSK (Kovinski Sportski Klub) iz Kovina. Spada i dan danas u red najstarijih fudbalskih klubova na prostoru nekadašnje SFRJ. Prema dostupnoj dokumentaciji iz tog doba, o samom osnivanju se vrlo malo zna iako postoji dokument o osnivanju. Pretpostavlja se da su klub osnovali napredni omladinci iz Kovina koju su kao i u drugim gradovima i mestima Vojvodine, išli na studije u inostranstvo. Sve do II svetskog rata je nosio ime KSK a tek posle njega je promenio ime u Radnički. Takmičio se posle I svetskog rata sa promenljivim uspehom u Banatskoj župi.

Osim toga u ovoj godini možemo uočiti i organizaciju prvih utakmica.  Prvu utakmicu SK "Šumadija" je odigrala na Đurđevdan 23.04.1904. između svoja dva tima, a sudio je Danilo Stojanović - Čika Dača.  Istog dana i SK "Soko" takođe odigrava utakmicu na Košutnjaku. To je bila prilika za rukovodstvo i igrače da malo proslavom istovremeno obeleže i godišnjicu dobijanja imena kluba a i dogovoreno je da ovaj datum bude zvanična slava kluba. Osnivači su bili veoma zadovoljni kad su videli da brojni posetioci pozdravljaju uspešne akcije i igru igrača Sokola: Živka Popovića, Dušana Elezovića, Đorđa Ilića, Mate Miodragovića, Jovana Viktorovnika i drugih. Nekoliko dana kasnije na istom igralištu dešava se jedan čudan slučaj. Naime pojavila se grupa đaka i neki od njih su izjavili da su za vreme boravka na Đurđevdanu (slavi) u Kragujevcu videli na tamošnjem vašarištu "loptačku utakmicu" između dva tima tamošnjeg kluba "Šumadije" koja je osnovana prošle godine. Neki od igrača su odmah morali da provere tu priču pre svega bek Milan Gajić  i ako je priča istinita da ugovore utakmica dva kluba. Ubrzo se Gajić našao u Kragujevcu gde je naišao na izuzetno gostoprimstvo Čika Dače i članova Šumadije pa je i dogovorena prijateljska utakmica 2 kluba. Zanimljivo je kako jedan dan u godini spojio dva kluba koja nisu znali jedan za drugi. U junu, tačnije 03.06.1904. odigrana je prva međuklupska utakmica u Srbiji. Pobedio je Soko vrlo ubedljivo sa 9:0 (2:0) ali rezultat nije bio važan. Utakmicu je posmatralo samo 4 gledaoca: Čika Dača kao vodja puta i "trener" Šumadinaca, princ Đorđe Karađorđević, doktor Voja Kujundžić kao i presednik Sokola, Đorđe Naslas. Razlog ovakve male posete iako je već loptanje bilo popularno jesu zadušnice. Utakmicu je sudio Nikola Spasić mladji koji ušao u istoriju kao prvi fudbalski sudija. Pored manjih primedbi na sudiju (poništen gol zbog nepostojećeg ofsajda), Kragujevčani su predložili da utakmice budu tradicionalne a da revanš bude odigran na godišnjicu Šumadije. Igrači Sokola su sa oduševljenjem prihvatili predlog.

U jesen, na godišnjicu SK "Šumadiju" 14.09.1904. godine odigran je revanš po jakoj kiši gde je ponovo pobedu odneo Soko i Šumadinci su im dali iskrene čestitke za bolju igru. Ni kiša ni poraz međutim nisu poremetili proslavu. Ostalo je ubeleženo da je Soko nezvanični prvak Kraljevine Srbije za ovu godinu. Sledećih par godina nije bilo više nijedne međuklupske utakmice, jer su klubovi usavršavali tehnike i pravila igre, regrutovala nove talente i širila loptačku igru u susedna mesta preko starijih igrača. Beogradski Soko iste godine napušta finansijer i osnivač Steva Srefanović i seli se u rodni Kragujevac da bi preuzeo vodjenje fabrike konzervi i mesa od svog oca. Samim tim SK "Šumadija" je dobila odličnog fudbalera i finansijera za sledeće čak 4 decenije. Nešto slično se dešava i u suprotnom smeru gde čika Dača krajem godine se seli zbog službe u Beograd i pojačava redove Sokola. Već 1906. predstavlja glavnu udaračku igru tima kao levokrilni napadač mada zbog svojih atletskih sposobnosti znao je da stane i na liniju "kapije" i bude kapidžija (pr. aut golman). 

Da napomenem da su u nekim literaturama spomenuti i drugačiji navodi vezane za prve 2 utakmice. I to da je prva utakmica odigrana u Kragujevcu 20.07.1905. a drugi u Beogradu 27.08.1906. (čak se navodi i drugačiji rezultat 6:1 za Soko?). To nije tačno!

Da rezimiramo 1904. godinu:

Soko - Šumadija 9:0, Šumadija - Soko 1:5, nezvanični prvak SK "Soko"

Igrači SK "Šumadija": Dragoljub Mihajlović, Milivoje Aćimović, Petar Milojević, Blagoje Mihajlović, Vladimir Lučić, Milivoje Jovanović, Josif Obrenović, Nikola Nikolić, Velimir Nenadović, Milosav Stojadinović, Pavle Milojević i Danilo Stojanović - Čika Dača. 

Igrači SK "Soko":  Radivoje Novaković, Vladimir Krstić, Milan Bajić, Slobodan Marković, Dimitrije Đorđević, Hugo Buli, Dimitrije Stamenković, Dragoslav Milišić, Milorad Milosavljević, Momir Korunović i Steva Stefanović.

                                           Igrači SK "Soko" sređuju teren pre treninga                                          

Naredni feljtoni doneće priču osnivanju ostalih klubova širom Srbije i Vojvodine, sve do prvog Svetskog rata.